Filistin'in Tarihsel Gelişimi: Kronolojik ve Tematik Bir Değerlendirme
Ünal TAYFUR
Filistin, sadece bir coğrafi alan değil; tarihin vicdanla, direnişle ve ihanetle ördüğü, milyonlarca insanın varoluş mücadelesine sahne olmuş kutsal bir toprak parçasıdır. Bu metin, Filistin’in modern tarihini Osmanlı’dan günümüze dek kronolojik ve tematik olarak değerlendirmeyi, aynı zamanda 21. yüzyılın vicdan muhasebesine ışık tutmayı amaçlamaktadır.
---
1. Osmanlı Dönemi (1517–1917): Toprak Kültürü ve İlk Yapısal Kırılmalar
1517 yılında Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sonucu Osmanlı hakimiyetine giren Filistin, dört asır boyunca Şam Eyaleti’ne bağlı sancak olarak yönetildi. Kudüs’ün özel konumu nedeniyle dinî hoşgörü ve vakıf müesseseleri bu dönemde gelişti[^1].
19. yüzyılda Tanzimat reformlarıyla birlikte mülkiyet sisteminde değişiklik yaşandı. 1858 Arazi Kanunnamesi, köylülerin arazilerini tapuya kaydettirme alışkanlığını etkilemediği için, Yahudi fonların ileride arazi satın almasını kolaylaştıran bir yapı doğurdu[^2].
---
2. İngiliz Manda Yönetimi ve Siyonist Yerleşimler (1917–1948)
Balfour Deklarasyonu (1917), Yahudilere bir “ulusal yurt” sözü verilerek Arap nüfusun siyasi hakları göz ardı edildi[^3]. İngiltere’nin manda yönetimi altında Yahudi göçleri hızlandı, bu da Araplarla çatışmalara yol açtı.
1920–1936 arası dönemde Yahudi yerleşimlerinin artışı ve İngiliz desteği Arap halkta protesto ve ayaklanma doğurdu. 1936 Arap Genel Grevi ve isyanı bastırıldığında, halkın sesi diplomasiyle değil silahla susturulmuştu[^4].
---
3. İsrail Devletinin Kuruluşu ve Nakba (1947–1948)
Birleşmiş Milletler’in 1947 tarihli taksim planı Yahudilere %55, Araplara %45 oranında toprak öngörüyordu[^5]. Arap ülkeler bu planı reddetti. 1948’de İsrail’in kurulmasıyla, Arap-İsrail Savaşı başladı. Bu süreçte 750.000’den fazla Filistinli zorla yerinden edildi; halkın hafızasında bu olay “Nakba” (Felaket) olarak kaldı[^6].
---
4. İşgal ve Kimlik Direnişi (1967–1987)
Altı Gün Savaşı (1967), İsrail’in Gazze, Batı Şeria ve Kudüs’ün doğusunu işgaliyle sonuçlandı. BM Güvenlik Konseyi’nin 242 sayılı kararı, işgal edilen topraklardan çekilmeyi tavsiye etti, ancak bu karar uygulamada bir karşılık bulmadı[^7].
Bu dönemde kurulan FKÖ (Filistin Kurtuluş Örgütü), Filistin kimliğinin uluslararası tanınmasında önemli rol oynadı. Arafat liderliğinde örgüt, halk nezdinde “temsil” gücü kazandı.
---
5. İntifada ve Barış Hayali (1987–2005)
1987’de başlayan Birinci İntifada, taş ve sloganla direnen gençliğin sesi oldu. Oslo Süreci (1993) ile barış umudu doğsa da, uygulamadaki tutarsızlıklar ve İsrail yerleşim politikasının devamı barış sürecini sarsmıştır[^8].
2000’de Ariel Şaron’un Mescid-i Aksa ziyareti İkinci İntifada’yı tetikledi; binlerce insan hayatını kaybetti, güvenlik duvarları ve abluka politikaları gündeme geldi.
---
6. Gazze Ablukası ve 21. Yüzyılın Felaketi (2006–2025)
Hamas’ın 2006 seçimlerini kazanması ve Gazze'de kontrolü ele geçirmesi sonrası İsrail, Mısır işbirliğiyle bölgeye abluka uygulamaya başladı. 2008, 2012, 2014 ve 2023 yıllarında Gazze’ye yönelik askeri operasyonlar binlerce sivilin ölümüne yol açtı[^9].
Özellikle 2023 sonrası saldırılar, uluslararası vicdanı yeniden test etti. BM kararları yetersiz kaldı, Batı dünyası çoğu zaman sessiz, İslam dünyası ise tepkisizdi. Sadece birkaç ülkenin insani yardım çabaları, Filistin halkının feryadını hafifletmeye çalıştı.
---
Sonuç: Vicdanın Tarafı Olmak
Filistin’in tarihi, işgalin değil direnişin, zulmün değil sabrın, ihanetin değil sadakatin tarihidir. Bugün susanlar, yarın kendi sarı öküzlerini kaybedebilir. Bu makale, bir politik taraf tutmaktan öte; insanlık, vicdan ve değerler açısından Filistin’in yanında olmayı bir sorumluluk olarak görmektedir.
---
Dipnotlar:
[^1]: Karaman, M. Lütfullah. “Filistin”, TDV İslam Ansiklopedisi, c.13, s.89-103.
[^2]: Rogan, Eugene. Arapların Tarihi, İstanbul: Alfa Yayınları, 2021.
[^3]: Khalidi, Rashid. The Hundred Years’ War on Palestine, Profile Books, 2020.
[^4]: Gelvin, James L. The Modern Middle East, Oxford University Press, 2016.
[^5]: UN General Assembly Resolution 181, 29 November 1947.
[^6]: Pappé, Ilan. The Ethnic Cleansing of Palestine, One World Publications, 2007.
[^7]: UN Security Council Resolution 242, 22 November 1967.
[^8]: Gresh, Alain. “Oslo Süreci ve Filistin’in Bölünmüşlüğü”, Le Monde Diplomatique, Türkçe edisyon, 2013.
[^9]: Human Rights Watch. “Gaza: Israel's War Crimes Against Civilians”, Report, 2023.
