Tomarza hakkında bilinmesi gerekenler

Kayseri'nin Tomarza İlçesinin tarihi, il merkezi olan Kayseri ile aynıdır. Bölgenin çok eski bir yerleşim yeri olduğu İlçe merkezi ve Dadaloğlu Kasabasında bulunan ve bugün Kayseri'deki müzelerde sergilenen ilk çağlara ait hayvan heykelleri, paralar ve kabartma resimlerden anlaşılmaktadır. 1071 yılında Alparslan'ın Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu'nun fethine kadar bölge sırasıyla Kapadokyalılar, Büyük İskender'in Makedonya İmparatorluğu, Pers İmparatorluğu ve Romalıların idaresinde kalmıştır. Malazgirt Zaferinden sonra bölgeye Uygur Türkleri ile İran'dan gelen Afşar Türkleri yerleşmiştir. Tomarza Osmanlı İmparatorluğu idaresinde iken de aynı isimle anılmış ve arak yönetilmiştir.

Cumhuriyetin ilanından sonra 1924 yıllarında Yunanistan ile imzalanan Nüfus Mübadelesi anlaşmaları ile Türkiye'ye getirilen Türk ailelerin bir kısmı Tomarza ve bazı mahallerinde iskan edilmiştir. Bundan sonra 1936, 1940 ve 1950 yıllarında Bulgaristan'dan gelen çok sayıda Türk ailesi de Tomarza merkezine yerleştirilmiştir. 1953 yılında çıkarılan bir kanunla Tomarza Develi'den ayrılarak şu anki sınırları ile ilçe haline getirilmiştir.

Coğrafi Yapısı

Tomarza İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak bölümünde yer alan Kayseri İlinin sınırları içindedir. Doğuda Pınarbaşı ve Sarız, batıda Develi, kuzeyde Talas ve Bünyan, güneyde Adana İli Tufanbeyli İlçesi ile çevrilidir.1953 yılında ilçe olmuştur. İlçenin deniz seviyesinden yüksekliği 1397 metredir.Yüzölçümü 1452 km² dir.

Tarım arazisi olarak kullanılan alan 429.820 dekar, çayır mera 547.410 dekar, tarım dışı arazisi ise 153.860 dekar olup, toplam da 1.452.000 dekar araziye sahiptir. İç Anadolu'nun karasal iklimi İlçede de kendini gösterir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve karlı geçer. Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok fazladır. Haziran, Temmuz, Ağustos ayları dışında gece sıcaklıkları 0 derecenin altına düşmektedir. Bu sebeple erken don olayları görülür. Kar yağışları Kasım ayının başından Nisan ayının ortalarına kadar devam eder. Yağmurlar ilkbaharda konveksiyon, sonbaharda cephe yağışları şeklindedir.

Mahalli isimlerine göre başlıca yükseltiler şunlardır : Aygörmez dağları (2072m), Süvegen (1953m), İlçenin güney ve güneydoğusunda ise Torosların Tahtalı kolunu oluşturan sıradağlar vardır. Buradaki önemli yükseltiler; Dumanlı, Adaçe, Kızılgün, İliman, Büyük ve Küçük Kızıldağlar, Güngörmez, Soğanlı ve Kocadağ'dır. İlçenin 9 km. güneyinde bulunan Sümengen Dağları hayvancılıkla uğraşanların ve arıcıların sürekli bir uğrak yeri olması bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Kuzeybatı yönünde yer alan Erciyes Dağı ise mağrur bir komutan edasıyla adeta bu dağları selamlamaktadır.

İlçenin belli başlı üç ovası bulunmaktadır. Bunlar; İlçe merkezinin üzerinde kurulu bulunduğu Göstere Ovası, Özlüce kasabası yakınlarındaki Mandal Ovası ile Pusatlı mahallesi civarındaki Çukuryavşan ovalarıdır. Zamantı Irmağı İlçe topraklarına Avşarsöğütlü mahallesinden katılmakta olup, sırasıyla Tatar, Akmezar, Köprübaşı, Bostanlık, Süvegenler, Şıhbarak, Böke ve Culha mahallelerinin arazisinden geçerek Develi ilçe sınırlarına girer.

İlçe sınırları içerisinde kayda değer bir göl bulunmamaktadır. Bununla birlikte Kızıldağ yöresindeki Kızılgöl ile, İmamkullu yakınlarında bulunan Göldeğirmeni savaş yıllarında suyunun kesilmesinden dolayı halk arasında efsaneleşmiştir.

İdari Yapı ve Nüfus

İlçe Merkez, Dadaloğlu ve Avşarobası (Emiruşağı) olmak üzere 3 belediye, 47 köy muhtarlığı ile toplam 50 idari birimden oluşmaktayken 6360 sayılı büyükşehir kanunun 30 Mart 2014 tarihinden itibariyle yürürlüğe girmesinden sonra İlçemiz Merkez Belediyesi ve bağlı 54 mahalle şekline dönüşmüştür.İlçede 16 dini amaçlı, 2 kültür amaçlı, 2 spor amaçlı, 2 sosyal amaçlı, 4 eğitim amaçlı olmak üzere toplan 26 dernek faaliyet göstermektedir.İlçenin 2022 yılı TÜİK verilerine göre, genel nüfusu 21.100'dir.

Sosyal Yapı

İlçede İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü,1 Anadolu İmam Hatip Lisesi,2 Anadolu Lisesi,1 Anadolu Meslek Programı,1 Anaokulu,1 Fen Lisesi, Halk Eğitimi Merkezi,20 İlkokul,1 İmam Hatip Lisesi,4 İmam Hatip Ortaokulu,10 Ortaokul,1 Özel Eğitim Anaokulu,1 Yatılı Bölge Ortaokulu,2 Öğrenci yurdu,1 Özel Motorlu Taşıt Sürücüleri Kursu bulunmaktadır.Mahallelerde 14 Adet Sağlık Evi olup, 3 Sağlık Evi faal durumdadır.Tomarza Devlet Hastanesi 1957 Yılında Sağlık Merkezi olarak hizmete açılmıştır.

Kültür ve Turizm

İlçede halkın eğitime karşı ilgi ve istek durumu olumludur. İlçenin eğitim ve kültür tarihi hakkında fazla bilgiye sahip olunmamakla birlikte Türk Edebiyatının büyük ozanlarından Dadaloğlu ve Osmanlı nüktedanı İncili Çavuş'un ünü ilçe sınırları dışında da iyi bilinmektedir. Dadaloğlu 1987 yılından itibaren her yıl Dadaloğlu kasabasında yapılan şenlik ve törenlerle anılmaktadır. İncili Çavuş adına ise 1993 yılından itibaren zaman zaman İncili mahallesinde şenlikler düzenlenmektedir.

İlçe Merkezinde, 19 yy. Osmanlı Mimarisi özelliklerini taşıyan Çarşı Camii bulunmaktadır. Geçmiş dönemde Tomarza'da yaşayan Ermenilerin daha çok el sanatları ile özellikle marangozluk, duvarcılık, ayakkabıcılık ve demircilikle uğraştığı; bağcılık ve şarapçılık konusunda da oldukça ileri düzeyde bulundukları bilinmektedir.

İlçemizde müze, tiyatro, sinema, basın-yayın organı yoktur. Özel Kutlama olarak Dadaloğlu Ulusal ve Uluslararası Kültür ve Sanat Şenlikleri kutlanmakta olup bu yıl 2012 Temmuz ayında 23.Ulusal 13. Uluslar arası şenlik düzenlenmiştir. İlçemiz kütüphanesi 1976 yılında faaliyet vermeye başlamış ve o dönemlerde yer sıkıntısı çekmiş, girişimler sonucunda 1993 yılında yatırım projesi tamamlanarak 1994 yılında hizmete açılan Kültür Sitesinde hizmet vermeye başlamıştır.

İncili Mahallesi Türbe Tepesi: İncili Mahallesinin yaklaşık 300 metre güneybatısındaki tepe üzerinde bulunmaktadır. Hangi tarihte inşa edildiğine dair bir bilgi olmamakla birlikte, 1500 yıllarında yapıldığı tahmin edilmektedir. Halk arasında İncili Çavuş Türbesi olarak bilinirse de tarihi akış açısından incelendiğinde, bu türbenin Pazarören'de medfun bulunan Melik Gazi'nin arkadaşlarından birine ait olabileceği muhtemeldir. Türbe, moloz taşlarla daire şeklinde yapılmış, kubbemsi bir görünüme sahiptir.

Gülbaba Türbesi : İlçemiz Gülveren Mahallesi mezarlığı yanındadır. Mahalle sakinlerinden bazılarının defalarca görmüş oldukları rüyalar üzerine medfun olduğu yer, yakın zamanda tespit edilmiştir. Zaman zaman akşamları ışık görülen bu yer açıldığında Gülbaba'nın cesedi bulunmuştur. Hakkında çok çeşitli menkıbeler anlatılan Gülbaba'nın Kıbrıs Harbinde de görüldüğü, bu harpte savaşanlara su dağıttığı, sorulduğunda Tomarza'nın Gülveren mahallesinden olduğunu söylediği, savaştan yıllarca sonra O'nu bulmak için Konya'dan gelen bir Binbaşının ifadelerine dayanılarak anlatılmaktadır. Yine O'nun da Melik Gazi'nin arkadaşlarından olduğu söz edilmektedir. Medfun bulunduğu yer tespit edildikten sonra mahalle halkından Abdulvahap Güldede'nin gayreti ile mimari özellik taşıyan bir türbe yaptırılmıştır.

Tomarza Kilisesi : 19 yy. sonlarına doğru yapıldığı belirtilmektedir. Cumhuriyet mahallesi çarşı içinde bulunmaktadır. Kilisenin ön cephesi yıkılmıştır.Bina, karşılıklı dörder yuvarlak taş sütunlar üzerindeki yuvarlak kemerlerle üç nefe ayrılmıştır. Orta nef, yan neflerden daha geniş olup, moloz taşlarla kaplıdır.

Mağaralar: Tomarza merkezinde, Saraycık ve Sümengen Dağlarında, İncili, Ekinli, Kuşcağız, Kömür ve Emiruşağı yörelerinde çok sayıda irili ufaklı mağaralar vardır. Bu mağaraların belirli özelliği, her birinin diğerine kadar uzanması, belli aralıklarla havalandırma deliklerinin bulunmasıdır.

Kale Kalıntıları : En belirgin kale kalıntısı, İlçemiz Kale mahallesi güneyindeki tepe üzerinde bulunmaktadır. Pusatlı mahallesi güneybatısında kale adında bir yöre bulunmakta olup, burada yüksek kayalar oyularak odacıklar yapılmıştır.

Saray Harabeleri : Tomarza merkez sınırları içinde doğu istikametinde Saraycık mevkiinde yer alan ancak, bu gün sadece taş direkleri ayakta kalabilen saray harabeleri bulunmaktadır.

Kaya Mezarları : Kömür Mahallesi batısında bulunan ve görenlerin hayranlıkla izlediği ancak, haklarında pek fazla bilgi sahibi olmadığımız kaya mezarları mevcuttur.

Yer Altı Şehri : İlçemiz Emiruşağı Kasabasında kazı çalışmaları halen devam etmekte olan bir yer altı şehri mevcuttur.

Tarihi Yollar: Dünyaca ünlü ipek yolunun Mengücek Hanından sonra Aleyinli-Kapukaya mahalleleri yakınlarından geçerek, Özlüceden sonra Kuruçay Vadisinden Sarız'a daha sonra Kahramanmaraş'a ulaştığı tarihi kalıntılardan anlaşılmaktadır. Bu güzergah üzerinden belli aralıklarla han kalıntılarına rastlanılmaktadır.

Ekonomik Yapı

Tomarza halkı genelde çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşmaktadır.