Onyomani: Alışveriş bağımlılığının psikolojik yüzü
Alışveriş bağımlılığı olarak bilinen onyomani, ihtiyaçtan bağımsız ve haz odaklı tekrarlayan satın alma davranışlarıyla günümüzde giderek yaygınlaşıyor. İlk kez 1915'te Emil Kraepelin tarafından tanımlanan bu bağımlılık türü, 1980'li yıllardan itibaren araştırmacıların dikkatini çekerek bilimsel çalışmaların odağında yer almaya başladı.
Onyomani kavramı, alışveriş bağımlılığını ifade etmekte kullanılmaktadır. Alışveriş bağımlılığı anlık istek veya hazların karşılanması için, herhangi bir ihtiyaç olmaksızın gerçekleştirilen ve tekrarlayan satın alma davranışlarıdır. Alışveriş bağımlılığı, 1980'li yıllardan itibaren birçok araştırmanın konusu olmaya başlamıştır, ilk olarak ise 1915 yılında Emil Kraepelin tarafından onyomani (oniomania) kavramı ile tanımlanmıştır. Yunancada 'onios' satılan, 'mania' ise çılgınlık anlamına gelmektedir.
Bağımlılık kavramı genel olarak madde kullanımını ifade etmek için kullanılsa da olumsuz sonuçları bulunan davranışların yapılmaya devam edilmesi de günümüzde davranışsal bağımlılık olarak tanımlanmaktadır. Bu davranışsal bağımlılıklardan bir tanesi de alışveriş bağımlılığıdır. Alışveriş bağımlılığında satın alınan ürün yerine satın almanın verdiği haz ön planda bulunmakta, satın alma konusunda aşırı davranışlar dikkat çekmektedir.
Alışveriş bağımlılığındaki aşırı davranışlar dört unsur çerçevesinde değerlendirilebilmektedir. Alışveriş bağımlılığında kişiler;
Önüne geçilemeyen satın alma isteği duymaktadır.
Satın alma sürecinde kontrol kaybı hissetmektedir.
Satın alma sonucunda psikolojik, sosyal veya ekonomik olumsuzluklar yaşamaktadır.
Yaşadıkları psikolojik, sosyal veya ekonomik olumsuzluklara rağmen satın almaya devam etmektedir.
Kişilerde satın alma sürecinde aşırı davranışların gerçekleşmesini tetikleyen birçok neden bulunmaktadır. Kişiler yaşadıkları olumsuz duygularla baş etme yöntemi olarak veya benlik saygısında yaşanan azalmanın etkisiyle bu aşırı davranışlara yönelebilmektedir. Sosyal statü sağlama arzusu da kişileri alışveriş bağımlılığına iten sebepler arasında bulunmaktadır. Günümüzde internet kullanımı, sosyal medya reklamları, kredi kartı kullanımının artması ile kişiler satın alma davranışına ve alışverişe özendirilmekte, alışveriş bağımlılığı yaygın hale gelmektedir.
Alışveriş bağımlılığında kişiler, rutin hayatından uzaklaşmak, kendisiyle ilgili hoş olmayan düşünceleriyle yüzleşmemek, gerçek hayattaki rahatsız edici durumlardan kaçmak ve ruh hallerinin düzelmesi için alışverişe yönelebilmektedir. Alışveriş kişilerin ruh hallerinin kısa süreli de olsa düzelmesini sağlamakta, gerçeklerden kaçmaya yardımcı bir araç halini almaktadır. Alışveriş bağımlılığında kişiler alışveriş yaparken genellikle keyif, mutluluk, haz, heyecan ve coşku yaşayarak olumsuz duygularından kısa süreli uzaklaşma fırsatı bulmaktadır. Bazı durumlarda da kişiler yakın çevrelerine hediyeler alma yoluyla motivasyon sağlamaktadır.