Değerli dostlar, Eyüp'te Bahariye Sanat Atölyeleri Koordinatörü ve Kültür Bakanlığı sanatkârı Meryem Güney ile katı’ sanatı söyleşimize devam ediyoruz.
Değerli hocam, katı’ sanatının malzemeleri nelerdir?
Katı’ sanatının çok fazla malzemesi var. Sanatımızda kullandığımız kalemimiz ve silgimizden başka oyma işlerini gerçekleştirmek için kullandığımız kretuar dediğimiz bıçaklarımız var değişik şekillerde. Kretuarı genelde düz çizimleri, geometrik desenleri kesmek için kullanıyoruz. Doktorlarımızın ameliyatlarda kullandığı bisturilerden de kullanıyoruz. Kestiğimiz küçük parçaları tutmak için cımbız çeşitlerimiz var. Farklı cımbızlarımız var. Küçük yuvarlak parçaları kesmek için özellikle ucu kıvrık özel bir makasımız var. Daha sonra kağıtlarımızı boyadıktan sonra aher dediğimiz yani o muhallebi pişiriminden bahsetmiştik, onu sürdükten sonra kâğıdı parlatmak için kullandığımız mührelerimiz var. Biz altın kullanıyoruz bolca eserlerimizde. Altınları parlatmak için zeminin küçüklüğüne ve büyüklüğüne göre kullandığımız farklı boyda mührelerimiz var. Akikten, oniksten, yeşimtaşı gibi farklı taşlardan yapılmış mührelerimiz mevcut. Camla da parlatılabiliyor. Mührelerimizle altın parlatıyoruz veya yine iğne perdah dediğimiz işlemi yaptığımız zaman da uçlarından faydalanıyoruz. Kağıtlarımızı keserken bıçaklarımız zarar görmesin diye mat kullanıyoruz. Mat dediğimiz bir malzememiz var. Ayrıca kullandığımız değişik kağıtlar var.
Bunların farklılığını anlatır mısınız hocam?
Yani sadece benim merakım. Yani mührelenecek alanın darlığına, genişliğine göre değişik mühreler aldım. Bunları iğne perdah dediğimiz altının parlatma tekniklerinden biri olarak da kullanıyoruz ayrıca. Bir taşla iki kuş vuruyoruz. Kağıtlarımız var, özel kağıtlarımız. Origami, kirigamide kullanılan kağıtlar, ebru kağıtları, asitsiz kağıtlar ve bizim özellikle doğal olarak veya akrilik boyalarla boyayıp terbiyesini yaptığımız kağıtlar yani aher yaptığımız kağıtları kullanıyoruz. Farklı olarak altınlarımız var değişik karatlarda. Değerli taşlarımız var. Oldukça geniş malzemelerimiz.
Anladım hocam, bayağı bir zengin malzemeler.
Evet, çok zengin. Tabii ki bunlara gözümüz gibi bakıyoruz. Özellikle makaslarımıza ve kretuarlarımıza. Çok değerli bizim için. Gözümüz gibi bakıyoruz ki düşmesinler diye.
Orada şöyle bir soru sorayım hocam: Katı’ sanatını uygularken tekniklerini örneklerle birlikte anlatır mısınız?
Tabii ki. Yalın kat oyma tekniğimiz var. Simetrik kat oyma tekniğimiz var. Kat kat oyma tekniğimiz var. Yalın katı oymada mesela bir atımız var. Bu Fatih Albümü’nde bulunan bir at. Topkapı Sarayı Müzesi’nde. Bunu aydıngerimize çizdikten sonra tırnaklama yöntemi dediğimiz yöntemle kağıdımıza geçiriyoruz. El boyaması kağıdımızın ters yüzeyine. Kesimimizi tersten yapıyoruz. Kesim bittikten sonra düzgün bir kesim yaptıktan sonra böyle bir atımız oluyor. Bu yalın oymaya bir örnek. Simetrik oymada ise kağıdımız yine el boyama kağıdımız. Bunu ikiye katlayarak arkasından daha iyi görebiliriz. Bunu ikiye katlayarak desenimizin yarısını kağıdımızın arkasına çiziyoruz. Dikkatli bir şekilde yukarıdan başlayarak oyma işlemlerimizi yapıyoruz. Oyma işlemi bittikten sonra asıl önemli olan içinden kestiğimiz parçayı dikkatli şekilde çıkarmak. Aynı anda iki oyma elde ediyoruz. Bu oyma yaptığımız ana bölüme dişi oyma, içinden çıkardığımız parçaya da erkek oyma diyoruz. Bu bir dişi oyma. Bu da erkek oyma. Yani dikkatli bir kesim yapıldığında aynı anda iki esere birden sahip oluyoruz.
İkinci oyma tekniği kat kat yapıştırma.
Burada yedi renk kağıdımız üst üste yapıştırılarak oluşturulmuş ince bir karton. Bunun üzerine çizdiğimiz desenlerimizi kretuar yardımıyla oyuyoruz. Kat kat yapıştırdığımız kağıtları tek bir seferde oyarak 6 tane şu modelden mesela lale elde ediyoruz. Bunu nasıl elde ediyoruz? Oyduktan sonra bir kabın içine temiz su koyuyoruz. Bu oyduğumuz parçaları içine atıyoruz. Banyoluyoruz onları. Böyle hafif hareketlerle o aradaki muhallebinin birbirinden ayrılmasını sağlıyoruz. Çok nazik bir şekilde. Çünkü küçük kağıtlarımız çok ince. O kağıtları cımbız yardımıyla masamızın üstünde sık sık yerlerini değiştirerek kurutuyoruz. Onlar kuruduğu için tabii ki ne oluyor? Yamuluyor. Biz onları ciltli kalın kitaplarımızın arasına koyuyoruz. Orada birkaç gün bekletiyoruz. Eğer kenarlarında bozulmalar varsa onları tekrar kretuarla düzeltiyoruz. Ondan sonra istediğimiz yerde kullanıyoruz ama biz bu tekniği çok tercih etmiyoruz. Eskiler tercih etmiş. Çünkü yapılan çalışmaları incelediğimizde aynı yerlerde aynı hataları görünce bir defada kesilmiş olduklarını anlamış oluyoruz. Farklı bir boyama tekniğimiz daha var katı’ da. Dişi oyma kalıbımız burada. Ana oyma kalıbımız. Mesela bunu kullanarak başka bir kağıdın üzerine bunu yerleştirip istediğimiz renklerle tampon yaparak böyle silüet tarzında süslemeler elde ediyoruz.
O zaman dört yöntem olduğunu görüyoruz.
Aslında buradaki dişi kalıbı kullanarak biz boya tamponlamak suretiyle farklı bir süsleme dedik ama ona katı’ diyemiyoruz. Sadece oyulmuş parçadan boya geçirdiğimiz için. Daha çok Avrupa'nın kullandığı bir yöntem.
Bir de kullandığınız malzemeler arasında diğer kağıt çeşitlerinden bahseder misiniz?
Mesela burada origami ve kirigamide kullanılan ince kağıtlarımız var. Fil kağıdı dediğimiz özellikle yurt dışından ithal ettiğimiz kağıtlarımız var. Aslında davetiyelerde kullanılan farklı fantezi kağıtlarımız da var. Farklı ebruları kullanırız yerine göre. Eserlerimizde burada da olduğu gibi kullandığımız doğal boya veya akrilik boyalarla boyadığımız değişik kağıtları kullanıyoruz. Şimdi bu aydınger kağıdı bizim için önemli. Desenlerimizi düzgün bir şekilde aydınger kağıdımıza çiziyoruz. Düzgün çizmek çok önemli. Düzgün çizersek eserimizi de düzgün keseriz. Çünkü biz gördüğümüzü keseceğiz. O yüzden bunu çizdikten sonra ters olarak kağıdımızın üzerine çok sıkı bir şekilde sabitliyoruz. Daha sonra tırnaklama dediğimiz çizgilerin üzerinden geçerek deseni kağıda geçiriyoruz. Ama biz şimdi mühre kullanıyoruz. Mühre yardımı ile bütün o çizgilerin üzerinden geçerek desenin kağıda geçmesini sağlıyoruz. Kağıda geçen desen kesim yaparken silinmesin diye çok dikkatli bir şekilde onun üzerinden tekrar çiziyoruz. Çizdikten sonra kesim yapıyoruz. Yani oldukça meşakkatli, sabır isteyen zaman isteyen bir sanat.
Allah sabır versin. Sabrınızı artırsın hocam.
Teşekkür ediyorum.
Hocam, katı’ sanatı biraz önce saydığınız bu kağıtlar dışında başka nelerin üzerine yapılabilir?
Genellikle deri üzerine yapıştırıyoruz. Mukavva dediğimiz paspartu malzemelerin üzerine yapıştırıyoruz. Bir de ahşap üzerine uygulamalarımız var.
O zaman üç ayrı zemin üzerine katı’ sanatını yapıyorsunuz.
Aynen. Cam denemedim. Bu bahsettiğim üç çalışmayı da yaptım.
3.bölümün sonu
