Erciyes: Gönülden Yükselen Dağ
Ünal TAYFUR
ERCİYES: GÖNÜLDE YÜKSELEN DAĞIN FİZİKİ, TARİHİ VE TOPLUMSAL KİMLİĞİ
Her mevsimde ayrı renge bürünen, gönüllerde yücelen Erciyes; yalnızca İç Anadolu’nun en yüksek zirvesi değil, aynı zamanda Kayseri’nin kültürel ve manevi simgesidir. Şairin “Kitabımda tek hecesin Erciyes” dizesiyle özetlediği bu dağ, hem fiziki heybetiyle hem de tarihsel derinliğiyle Türkiye’nin en anlamlı doğal varlıklarından biridir.
Erciyes Dağı, 3.917 metre yüksekliğiyle İç Anadolu Bölgesi’nin en yüksek noktasıdır¹. Volkanik kökenli bir stratovolkan olan dağ, Neojen dönemi boyunca etkin volkanik faaliyetlerle biçimlenmiş; çevresindeki platolar ve vadiler lav ve tüf birikimleriyle şekillenmiştir². Bugün sönmüş kabul edilse de, zirvesinde yaz aylarında dahi kalıcı kar tabakaları bulunur. Bu durum, dağın yüksek irtifası ve bölgesel iklim koşullarıyla ilişkilidir. Kayseri yöresinde bu fiziki gerçeklik, halk arasında esprili bir deyime dönüşmüştür: Birine borcunu ne zaman ödeyeceği sorulduğunda “Erciyes’in karı eridiğinde” cevabı verilir. Oysa Erciyes’in zirvesinde, hava ne kadar değişirse değişsin, bazı bölümlerde yıl boyu kar kalır. Bu deyim, borcunu ödemek istemeyenlerin zaman kazanma taktiği olarak halk arasında yaygın biçimde kullanılır; hem mizah hem dağın kalıcılığına dair bir kültürel işarettir.
Dağın eteklerinde yer alan Koç Dağı, Ali Dağı ve Yılanlı Dağı gibi oluşumlar, Erciyes’in çevresindeki jeolojik çeşitliliği yansıtır. IV. Zaman’da oluşan buzul hareketleriyle birlikte dağın üst kesimlerinde sirk gölleri ve buz yalakları meydana gelmiştir³. Bu doğal varlıklar, yalnızca fiziki güzellik değil, aynı zamanda ekolojik bir zenginlik sunar.
Tarihsel kaynaklara göre Erciyes’in geçmişi antik dönemlere kadar uzanır. Antik çağda "Argaeus" adıyla bilinen dağ, Strabon’un Geographika adlı eserinde "zirvesinden hem Karadeniz hem Akdeniz’in görülebildiği" bir azametle anlatılır⁴. Roma dönemine ait bazı sikkelerde Erciyes’in stilize edilmiş figürleri yer alır. MÖ 253 yılı civarında son volkanik patlamasını gerçekleştirdiği düşünülmektedir⁵.
Hititler’in "Beyaz Dağ" olarak nitelendirdiği Erciyes, Kapadokya oluşum sürecinde merkezi bir rol üstlenmiştir. Kayseri civarında bulunan taş ocakları ve bims yatakları, Erciyes’in lav ve kül birikimlerinin sonucudur⁶. Göreme’deki Peri Bacaları da bu tarihsel sürecin görsel bir yansımasıdır.
Kayseri’nin güneybatısında tek bir kütle olarak yükselen Erciyes, sadece topografik bir yapı değil, toplumsal bir kimliktir. Kış sporları, dağcılık, yayla turizmi ve doğa yürüyüşleri gibi etkinliklerle hem yerel halk hem de uluslararası ziyaretçiler için cazibe merkezi olmuştur. Erciyes Kayak Merkezi, Türkiye'nin en gelişmiş kış turizmi merkezlerinden biridir⁷. Sadece spor değil; bölgenin sosyal ve ekonomik hayatına yön veren bir canlılık kaynağıdır.
Erciyes çevresindeki yerleşim yerleri binlerce yıllık geçmişe sahiptir. Kültepe Höyüğü gibi arkeolojik alanlar, Kayseri’nin kadim medeniyetlere ev sahipliği yaptığını gösterir⁸. Dağın çevresindeki doğal ortam, insan hayatının birçok yönüyle etkileşim halindedir: tarım, hayvancılık, ticaret ve kültürel üretim dağın gölgesinde şekillenmiştir.
Sonuç olarak Erciyes, hem şairin ifade ettiği gibi “aşka yorgun bir gece” hem de jeolojik raporlardaki gibi “volkanik bir stratovolkan”dır. Bu dağ, hem gönüllerde hem haritalarda yükselir. Fiziki yapısıyla doğanın kudretini, tarihsel geçmişiyle insanlığın izini, toplumsal kimliğiyle bir şehrin ruhunu taşır. Şairin ifade ettiği gibi:
> “Bensiz olurum da sensiz olamam / Kitabımda tek hecesin Erciyes”
---
Dipnotlar:
1. Türkiye Jeoloji Derneği, “Erciyes Dağı’nın Jeolojik Özellikleri”, 2014.
2. MTA Genel Müdürlüğü, “Erciyes Volkanizması ve Etkileşimli Alanları”, 2017.
3. Yıldız, H. (2012). “Erciyes Dağı’nda Buzul Oluşumları ve İklim Etkileşimi.” Ankara Üniversitesi Coğrafya Dergisi.
4. Strabon, Geographika, Kitap XII.
5. Erten, S. (2005). “Kayseri ve Erciyes’in Volkanik Geçmişi.” Tarih Coğrafya Dergisi.
6. Tüzemen, B. (2019). “Kapadokya’nın Jeolojik Yapısı ve Erciyes’in Etkisi.” Mimarlar Odası Yayınları.
7. Kayseri Büyükşehir Belediyesi, “Erciyes Master Planı ve Turizm Raporu”, 2020.
8. Kültepe Kazı Başkanlığı Arşivi, “Kaniş Karum Yerleşimi ve Erciyes’in Yakın Tarihi”, 2021.
