Marifetnâme: İnası Merkeze Alan Bilgi ve Hikmet Yolculuğu
Ünal TAYFUR
18. yüzyılda Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri tarafından kaleme alınan Marifetname, döneminin ötesine geçen bir bilgi ve hikmet hazinesidir. Eser, astronomiden anatomiye, tasavvuftan ahlaka kadar geniş bir yelpazede insanı merkeze alarak yazılmıştır. Hem halkın anlayabileceği bir dille hem de bilimsel ciddiyetle kaleme alınması, onu eşsiz kılar.
1. Kozmoloji ve Astronomi: Yıldızname Bölümü
Eserin ilk bölümlerinde evrenin yapısı, gezegenler, burçlar ve yıldızların hareketleri detaylı biçimde ele alınır. İbrahim Hakkı, hem geleneksel kozmografya bilgilerini hem de Copernicus sistemine dair yeni astronomik görüşleri bir araya getirerek, yıldızların insan üzerindeki etkilerini yorumlamıştır¹.
> “Âlemin her ne tarafına nazar olunsa şekli muhaddep görünür.”²
Yıldızname bölümü, doğum günü ve gezegen saatlerine göre mizaç analizi sunarak astrolojik karakter çözümlemelerine öncülük eder³.
2. İnsan Anatomisi ve Beden Dili
İkinci bölümde insanın fizyolojik yapısı, organların işleyişi ve ruh-beden ilişkisi ele alınır. İlm-i kıyafet (fiziki yapıdan karakter analizi) yöntemiyle alın, baş, göz gibi uzuvlardan kişilik tahlilleri yapılır⁴.
> “Alnı dar olanın ahlakı da dar olur. Alnı uzun olan anlayışlıdır.”⁵
Bu tespitler, günümüz beden dili çalışmalarına ışık tutacak niteliktedir.
3. Tasavvuf ve Manevi Yolculuk
Üçüncü bölümde tasavvufun kavramları, nefsin mertebeleri, seyrüsülûk aşamaları ve insân-ı kâmil anlayışı sade bir üslupla sunulur⁶.
> “Hak şerleri hayr eyler / Zannetme ki gayr eyler.”⁷
İbrahim Hakkı’nın Nakşibendî geleneğine bağlılığı, eser boyunca manevi derinlikle hissedilir.
4. Ahlak, Eğitim ve Toplumsal Sorumluluk
Eserin son bölümlerinde aile, toplum, devlet ve birey ilişkileri; eğitimde yöntemler, evlilikte ahlaki ilkeler ve insanın görevleri ele alınır. Her sınıftan insanla yaşamanın adabı, Peygamber Efendimiz’in örnekliğiyle anlatılır⁸.
---
Dipnotlar:
¹ İbrahim Hakkı, Marifetname, haz. Cemal Kurnaz, İstanbul: Bedir Yayınları, 2001, s. 112.
² İbid., s. 45.
³ Akrep Blog, Marifetname’ye Göre Yıldız Etkileri.
⁴ İbrahim Hakkı, Marifetname, s. 114.
⁵ Neoldu, Vücut Yapısına Göre Karakter Analizi.
⁶ TDV İslam Ansiklopedisi, Marifetname maddesi.
⁷ İbrahim Hakkı, “Tefviznâme”, Marifetname, s. 310.
⁸ Sabah, Marifetname Hakkında Bilgiler.
???? Kaynakça:
- Hakkı, İbrahim. Marifetname. Haz. Cemal Kurnaz. İstanbul: Bedir Yayınları, 2001.
- Topaloğlu, Bekir. “Mârifetnâme.” TDV İslâm Ansiklopedisi, 2025.
- Demir, Yavuz. Tasavvufun Dili ve Marifetname. Ankara: Dergâh Yayınları, 2010.
- Akrep Blog. “Marifetname’ye Göre Yıldız Etkileri.”
- Neoldu. “Erzurumlu İbrahim Hakkı Marifetname Cinsiyet ve Karakter Belirleme.”
- Sabah. “Mârifetnâme Hakkında Bilgil
