Âlem bir seyrangâhtır; kimisi ağlar, kimisi güler. Lâkin akıbet birdir: her hâl fanî, her hâl zevâle mahkûmdur. Gül açar, solar; gün doğar, batar; insan gelir, göçer. Zîrâ “külli hâlin yezûlû”dur, yani her hâl değişir, baki olan yalnız Hakk’tır.
Sultan tahtına güvenmesin, zira tâcı diken olur; âşık firâka sabretsin, zira hicran vuslata köprü olur. Fakirlik bir misafirdir, zenginlik de öyle; gençlik kudretle övünür, ihtiyarlık zaafla gelir. Hepsi birer yolcudur; gönül kapısına uğrar, az durur ve gider.
Mümin bilir ki dünyada daim olan yalnızca Mevlâ’dır. Ne kahrı ebedîdir, ne lütfu fânîdir; her şey hikmetle döner, devr ü daim eder. İnsan bu sırrı idrak ettiğinde, ne saadette mağrur olur ne mihnette mahzun kalır. Zira kalbine nakşeder:
“Külli hâlin yezûlû, illâ vechullâh bâkî.”
Hayatın akışı da bunun en güzel tefsiridir: Sevinçler ve kederler, kavuşmalar ve ayrılıklar, ikbal ve iktidar… Hepsi bir misafir gibi gelir, bir müddet kalır, sonra göçer. En büyük acılar “bu da geçer” sözünde teselli bulur; en parlak nimetler “bu da geçici” sözüyle vakar kazanır. Zenginlik fakirliğe, gençlik ihtiyarlığa, sıhhat hastalığa döner. Gece sabaha inkılâb eder, kış bahara mecbur kalır. İnsanoğlunun hâlleri de böyledir; her hâl, kendi sonunu içinde taşır.
Asıl olan, değişmeyen hakikatlere tutunmaktır: iyilik, merhamet, adalet ve sevgi… Bunlara sarılan, fanî hâllerin girdabında savrulmaz.
Velhâsıl, “külli hâlin yezûlû” sözü insana iki şey öğretir:
Teselli eder, çünkü hiçbir keder ebedî değildir.
İkaz eder, çünkü hiçbir mutluluk da ebedî değildir.
Kaleme almış olduğum dizelerimi de siz değerli okurlarımla paylaşmak istiyorum;
Cihânın devri döner, her seher akşam olur,
Bahârın gülşeni solar, gülistan gam olur.
Ne şâdî bâkî kalır, ne keder daim sürer,
Her işin sonu zevâl, her murâd bir dem olur.
Sakın mağrur olma cân, varlık ile şân ile,
Nice tâclar toprak oldu, nice taht pâymâl olur.
Sabret ey gönül sakın, mihnetin de ömrü az,
Hicrân bir gün vuslata, dert devâya hem olur.
Unutma sözüm budur, âşinâ-yı hakikat ol:
“Külli hâlin yezûlû, bâkî ancak Hak olur.”
