Değerli dostlar merhaba. Eyüp'te Bahariye Mevlevihanesi’nde Bahariye Sanat Atölyeleri’ndeyiz. İslam ve Türk kültürü zarafet ifade eden sanatları ince ince işlemiş ve zarafet sanatları nesilden nesile aktarılagelmiştir. Türk İslam medeniyetinin bir parçası olan kitap süsleme sanatlarından biri de katı’ sanatıdır.
Bahariye Sanat Atölyeleri Koordinatörü ve Kültür Bakanlığı sanatkârı Meryem Güney, Hattat Hasan Çelebi'den rika ve nesih meşk etti. Türkiye Büyük Millet Meclisi Milli Saraylar Daire Başkanlığı Geleneksel Sanatlar Merkezinde Dürdane Ünver’den katı’ icazeti aldı. Birçok projede yer alan sanatkâr geleneksel sanatlar yarışmalarında jüri üyeliği yaptı. Katı’ sanatına gönül veren, birçok özel koleksiyonlarda eserleri bulunan, yurt içinde ve yurt dışında pek çok sergiye katılan Meryem Güney ile katı’ sanatının tarihini, uygulanışını, inceliklerini ve Meryem Güney’in katı’ sanatındaki yolculuğunu konuşacağız. Meryem Hocam söyleşimize hoş geldiniz.
Hoş bulduk. Teşekkür ederim.
Hocam, katı’ sanatındaki katı’ sözcüğü ne anlama gelmektedir?
Katı’ Arapça kökenli bir kelime olup ince bir kağıt üzerine çizilen bir motif veya desen veya bir yazının özel bir keski yardımıyla oyularak çıkartılıp başka bir yüzeye yapıştırmak suretiyle elde edilen süsleme sanatıdır.
Günümüzde peki bu sanata başka ne denmektedir?
İnce kağıt oyma sanatı deniyor.
Peki, o zaman katta kelimesinden türemiş olan mukatta kelimesinin ne anlama geldiğini açıklar mısınız?
Mukatta kesilmiş demek. O da Arapça bir kelime. Yani meydana gelen işlere deniyor. Kesim sonrasında meydana gelen işlere mukatta deniyor.
Bu sanatın ismini telaffuz etmede farklar yaşandığını görüyoruz ki ben de araştırma yaparken çokça gördüm. Bu sanatın söyleniş şekillerini söyler misiniz?
Birçok söyleniş şekli var. Gaf(ق), tı(ط) ve ayndan (ع) meydana gelir. Katı’ (قطع). Bazıları kağtı der. Yumuşak ğ var arada. Bazıları uzatarak kaatı der. Bazıları katığ, sonuna bir yumuşak ğ getirerek söyler. Belli bir öğrenme tarzı yok ama doğru olan Arapçada yazılmış şekli ile en sonda katı’ yazıldıktan sonra üstten virgül koyarak katı’ şeklinde olanıdır.
Ben, katı kelimesinden sonra kesme işareti koyarak daha çok yazıldığını gördüm. Ben de o şekilde kullanıyorum.
Yaygın olarak o şekli kullanılıyor.
Katı’ sanat dalının icracılarına ve sanat camiasına ne denmektedir?
Sanatı icra edenlere katta deniyor. Çoğunluk olarak da kattaan deniyor.
Anladım. Başka isimleri de var mı?
Tabii ki, Farsça'da efşan, sanatkârlarına yani yapanlara da efşanbür denir. Yurt dışında da kağıt oyma sanatları vardır. Onlar daha çok siroid kelimesini kullanırlar. İngilizcede balkır kat, Fransızcada Luart delo seloet veya dekopaj, Japoncada kiri veya kirigami deniyor.
Kattaan dediniz ya hocam. Onun Türkçesi ne olabilir?
Kesiciler, oymacılar gibi telaffuz edebiliriz.
O zaman oyma dediğiniz için soruyorum. Katı’ sanatındaki oyma teknikleri nelerdir?
Evet. Katı’da üç teknik var. Yalın kat oyma, simetri oyma, bir de kat kat kesilmiş ve yapıştırılmış kağıtlarla katlı oyma diyebiliriz. Üçünün de farklı teknikleri var. Yalın kat dediğimiz sadece bir kat kağıda çizdiğimiz deseni oyarız. Ama simetrik oymada kağıdımızı ikiye katlıyoruz. Simetrik olan desenimizin de yarısına dikkatlice çiziyoruz. Ondan sonra üstten başlayarak özel bir kesme işini bitiriyoruz. Kat kat kesmeye gelince birkaç kat üst üste özel yapıştırma tekniği ile yapıştırılmış kağıtlar kuruduktan sonra böyle sert bir mukavva hâline geliyor. Bunu biz 6-7 kata kadar yapıştırıyoruz. Daha fazlasını yapan var mı bilmiyorum. Desenimizi üstüne çiziyoruz. Çok sert olduğu için makas değil de genellikle kretuarla kesim yapıyoruz. Kesim yaptıktan sonra o kat kat olan parçaları temiz bir suyun içine atıyoruz. Biraz bekledikten sonra elimizle çok yumuşak hareketlerle o kağıtların birbirinden ayrılmasını sağlıyoruz. Daha sonra cımbızla dikkatli bir şekilde alıp sık sık yerini değiştirmek suretiyle kurutuyoruz. Bu kat kat yapıştırma tekniği ile bir defada birkaç tane oyma elde ediyoruz. Bunu genelde nakışhanelerde kullanmışlar birçok eser elde etme için. Yani mesela birkaç tane eser elde edecekler. Birden fazla oyma elde etmek için bu tekniği kullanmışlar. Elimizde örnekler var.
Parçalardan bahsettiniz. Parçaları yapıştırmak için özel yapıştırıcısı veya tekniği var mı?
Evet, şimdi bu kat kattaki bu kağıtları kuruttuktan sonra ağırlık altında bekletiyoruz. Bunları yapıştırmaya hazır hâle getiriyoruz. Tasarımımızı yaptıktan sonra biz herhangi bir yapıştırıcı kullanmıyoruz katı’ sanatında. Muhallebi adını verdiğimiz buğday nişastası ve su ile birlikte pişirip içine de bir parça şap attığımız bir karışım bu. Bunu kullanmamızın nedeni, hata yaptığımızda hemen onun yerini değiştirerek telafi etme şansımız var. Yapıştırma esnasında yani yalın kat yapıştırma tekniği farklıdır, simetri yapıştırma tekniği farklıdır, kat katta yapıştırma tekniği farklıdır. Hepsini yapıştırdıktan sonra muhallebimizi kurutmak için kraft kağıdı dediğimiz kurutma kağıtlarımız var. Desenin üzerine yapıştırıcıyı asla kestiğimiz kağıdın arkasına sürmüyoruz. Çünkü bu oymamızı deforme eder. Zeminde işaretli olan yere muhallebimizi sürüyoruz. Kestiğimiz parçayı yerleştiriyoruz. Daha sonra ev kraft kağıdımızla çok nazik hareketlerle, kurutma işlemi bitene kadar kağıt değiştirerek yapıştırma işine devam ediyoruz. Sıvazlayarak yapıştırıyoruz.
Zahmetli bir sanat.
Oldukça emek istiyor. Şimdi bir şey daha hatırlatayım. Bu yapıştırma esnasında ortamda rüzgar olmayacak, güneş olmayacak ve ortam sıcak olmayacak.
Olumsuz etkileniyor yani.
Kesinlikle. Hepsi etki ediyor.
1.bölümün sonu
