Narcolepsi: Aşırı uykululuk ve kontrolsüz uyku nöbetleri

Uyku hastalığı olarak da bilinen narkolepsi, kişileri herhangi bir zamanda çok uykulu hale getiren ve aniden uykuya dalmasına neden olabilen kronik bir nörolojik bozukluktur. Narkolepsi sorunu olan hastalar çalışırken, araba kullanırken, toplu taşıma araçlarında ayakta giderken bir anda uykuya dalabilirler. Özellikle gündüz aşırı uyku hali ve bir anda uykula dalma narkolepsinin en tipik belirtisidir.

‘NARKOLEPSİ TÜRLERİ NELERDİR’

Narkolepsi tip 1 ve tip 2 olarak kategorilendirilebilir. Tip 1 olan ani kas tonusu kaybı olan katapleksi ile ilişkilidir. Bu tipte hipokretin seviyesi düşüktür. Tip 2'de katapleksi görülmez ve hipokretin seviyeleri düşük değildir.

‘NARKOLEPSİ BELİRTİLERİ NELERDİR’

Narkolepsi, gün içinde önlenemez uyku ataklarının olduğu, uyku dışında da kişinin kendisini sürekli yorgun hissettiği bir sorundur. Narkolepsininin belirtileri arasında hastaların kaslarında gevşeme olması vardır. Genelde uykuya dalma sırasında kol ve bacaklarda, gövdede ani kuvvet kaybı oluşabilir. Narkolepsinin bir başka belirtisi de toplumda “Karabasan” olarak bilinen uyku felci durumudur. Hasta uykuya dalma sırasında veya uyanırken birtakım halüsinasyonlar görmektedir. Uykunun birçok evresi bulunur ve uyku evreleri kişinin fizyolojik değişimine göre şekillenir. Örneğin yenidoğan bebekler belli bir yaşa kadar sık sık uyumaktadır. Yaş ilerledikçe gündüz uykuları olmaz sadece gece uyunur. Kişi yaşlandıkça tekrar bebeklik dönemine benzer bir uyku sürecine girer. Ancak narkolepsi hastalarında durum böyle değildir. Hasta gün içerisinde pek çok yerde uyuyakalabilir.

Narkolepsinin belirtileri şu şekilde özetlenebilir:

Olur olmaz yerlerde gelen uyku atakları
Sürekli hissedilen yorgunluk
Kol, bacak ya da gövdede kuvvet kaybı
Karabasan olarak bilinen uyku felci (REM uykusu bozukluğu)
Uykuya dalarken ya da uyanırken görülen halüsinasyon
Bakışlarda donukluk
Gündüz saatlerinde odaklanma sorunu ve uykulu olma sorunu

‘NARKOLEPSİ NEDEN OLUR’

Narkolepsinin nedeni, hipokretin adı verilen, görevlerinden biri de uyku-uyanıklık döngüsünü düzenlemek olan nörokimyasalın azalmasından kaynaklanmaktadır. Yapılan araştırmalarda narkolepsi hastalarında beynin hipokretin adında ki kimyasalı yapmakta zorlandığı fark edilmiştir. Kalıtsal problemler, otoimmün sorunlar düşük narkolepsi ile ilişkilidir. Yine yapılan araştırmalarda ayrıca beynin REM uykusunu kontrol eden kısımlarında da problemler keşfedilmiştir.

Uykunun evreleri vardır. Non-REM ve REM olarak iki uyku evresi görülür. Non-REM uykusu 4 evreden oluşur. Evre 0 diye adlandırılan devrede uyanıklık durumu değişmiştir. Evre 1’de uyku bastırır. Bu devrede uyandırılan kişi uyumadığını uyanık olduğunu söyler. Evre 2′ de kişi uyandırıldığında uykuda olduğunu fark edebilecek kadar uykuda kalmıştır. Evre 3 ve Evre 4 esnasında kişinin beyin dalgaları yavaştır. Daha sonrasında da REM uykusuna geçilir. Ancak narkolepsi hastaları REM uykusuna hızlı ve erken girerler. Nedeni tam olarak bilinmeyen narkolepside araştırmalarda Tip 1 narkolepsisi olan kişilerde hipokretinin düzeyinin düşük olduğu belirlenmiştir. Hipokretin REM uykusunu düzenleyen bir nörokimyasaldır. Özellikle katapleksi yani kaslarda kuvvet kaybı yaşayan bireylerde hipokretin seviyelerinin düşük olduğu görülmektedir. Hipokretin üreten hücrelerin neden kaybolduğu henüz bilinmemekle birlikte uzmanlar bunun bir otoimmün reaksiyondan kaynaklandığından şüphelenebilmektedir. Bazı çalışmalarda narkolepsinin kalıtımsal olduğu ifade edilmektedir ancak bir ebeveynden bu sorunun çocuğa geçme riski yaklaşık yüzde 1 gibi düşüktür.

Narkolepside hem gece hem de gündüz Non-REM evresini yaşamadan REM uykusuna girmek mümkündür. Narkolepside yaş ve aile öyküsü gibi bazı risk faktörleri de bulunmaktadır. Tipik olarak 10-30 yaş arasında bir dönemde başlayabilen bir sorundur eğer narkolepsi geçiren bir aile üyesi varsa riski yüzde 20-40 arasında artırabilir.

‘NARKOLEPSİ NASIL TEDAVİ EDİLİR’

Uyku ortalama 8 saatlik bir süreçtir. Tabii uyku ihtiyacı kişiden kişiye göre değişebilir. Kimileri 6 saat uykuyla sağlıklı olur kimileri 10 saat. Yani 6-10 saat dışında bir uyku dilimi varsa bu kişilerde uyku problemleri vardır. Bunların önüne geçebilmek için öncelikle uyku hijyeni sağlanmalıdır. Uyku hijyeni için önemli noktalar şunlardır:

Akşamları aşırı yemek yenmemeli, uykudan birkaç saat öncesinde yemek kesilmeli
Potasyum değerleri dengede tutulmalı
Zamanında yatmaya dikkat edilmeli
Uyunacak ortam temiz olmalı
Uyunacak ortam ışıklandırma, sıcaklık ve havalandırma açısından uygun olmalı
Uyunacak yerde telefon, tablet, televizyon gibi aletler bulunmamalı
Uyunacak ortamda kitap okunmamalı
Yatak, yorgan gibi materyaller kişiye uygun olmalı
Uykudan önceki 4-5 saatlik süreçte kafein, alkol alınmamalı; sigara içilmemeli
Gündüz uykularında 45 dakika aşılmamalı