Değerli dostlar merhabalar. Erzurum’un merkezinde yöresel ismiyle Taşhan gerçek ismiyle Rüstem Paşa Çarşısı’nda takı ve tasarım ustası Sabahattin Beyit Usta’nın Antik isimli dükkanında Oltu taşının geçmişini, bugününü, yarınını ve işleniş sürecini konuşacağız. Söyleşimize hoş geldiniz Sabahattin Ustam.
Siz de hoş geldiniz hocam.
Şöyle bir soruyla başlıyorum: Oltu taşı Erzurum’un nerelerinde çıkarılmaktadır?
Erzurum’un ilçeleri olan Oltu, Olur ve Şenkaya ilçelerinin köylerinden çıkarılmaktadır. Oltu ilçesinin Dutlu(Lısbek yada Lesbek), Günlüce (Ezinsor), Alatarla (Hovak), Güzelsu (Sıhçek), Sülünkaya (Keçek yada Keçik), Gökçedere (Sıhsor yada Sıksor), İnci, Esenyamaç (Kotik yada İncikotik) ve Hankaskışla köylerinden çıkarılmaktadır.
Oltu’nun bu köyleri dışında Olur ve Şenkaya’nın hangi köylerinden çıkarılmaktadır?
Olur ilçesinin Yeşilbağlar (Norbet yada Norpet), Yolgözler (Sivkar yada Sevkar), Çataksu (Tavusker), Ormanağzı (Karnavas), Hükkam (Taşlıköy) köyleri ile Şenkaya ilçesinin Susuz ve Balkaya köylerinden çıkarılmaktadır.
Dağların yamaçlarında sıra dağlardadır bunlar. Atatürk Üniversitesinin yapmış olduğu araştırmaya göre yaklaşık bir 50-60 milyon yıl içerisinde oluşan bir taş. Asıl özelliği 10 yıl yaşayan ağaçların önce kömürleşip sonra taşlaşmış hâli.
Oltu taşının diğer adı veya adları var mı?
Oltu, o yöredeki ilçeler içerisinde büyük olması ve Oltu’da biraz daha fazla ustaların olması münasebetiyle taş ismini Oltu’dan alıyor. Diğer ilçelerde de bu taş çıkıyor. Özelliği itibariyle ilçenin büyüklüğünden ötürü Oltu taşı denmiş ama bunun dışında kehribar özelliği taşıdığı için siyah kehribar olarak da anılır. 2 tane kehribar taş vardır. Biri bildiğimiz amber dediğimiz sarı kehribar, diğeri de Oltu taşı dediğimiz siyah kehribar.
Anladım. Oltu taşı o zaman hangi renklerde çıkarılmaktadır?
Siyah renkte çıkar. Çok az da olsa bazen kahverengimsi bir rengi de olur. Özü ağaç olduğu için ama %99.9 rengi siyahtır. Başka bir rengi yoktur.
Anladım. Oltu taşını diğer siyah taşlardan ayıran özelliği nelerdir?
Diğer siyah olan taşların içerisinde en çok bildiğimiz taş obsidyen ya da oniks dediğimiz doğada da çokça rastladığımız bir volkanik taş vardır. Bu volkanik taş çok serttir. İşlenmesi falan da çok zordur. Daha yüksek bir teknoloji gerektirmektedir. Elmas disklerle falan işlenmesi gerekiyor. Oltu taşı onlara göre kırılganlığı yüksek olmasına rağmen işlenme sertliği olarak yumuşaktır. Bıçakla, zımparayla falan kazıyarak işlenebiliyor. Onun bu kolay işlenmesinden ötürü çeşitli şeyler yapabiliyoruz. Takıda kullanıyoruz, tespihte kullanıyoruz… Birtakım objeler de yapılabiliyor.
Birazdan onları da konuşacağız. Oltu taşının tarihinden bahseder misiniz?
Oltu taşı bizim bildiğimiz tarih itibarıyla yaklaşık 200 yıldır falan kullanılıyor. Daha önceleri tütün veya şimdiki ismiyle sigara içmek için nikotini üzerinde tutma özelliğinden ötürü ağızlık olarak kullanılmış. Sonra aralarına altın dizerek kolye yapılmış. Dizi dediğimiz şeylerle kolyelerle. İşte daha sonrasında da bunu kuyumculuk sektörü daha yoğun olarak kullanmaya başlamış.
Yani 200 yıllık bir geçmişi var.
Evet, 200 yıllık bir geçmişi var. Yaklaşık bir 100 yıldır da bizim Erzurum kuyumculuğundaki takı tasarımındaki Oltu taşıyla birlikte çok güzel ürünler yapılmış, kabul görmüş. Türkiye’nin her tarafına satılmış ki o tarihlerde doğal olarak var ve Erzurum zaten Anadolu kuyumculuğu içerisinde en önemli iki şehirdir. İstanbul’da dahi bizim bu iki şehrimizde olan usta sayısı kadar bu tarihte usta yoktu. Saray ustaları falan vardı ama bizde daha fazla sanatkâr vardı. Bu sanatkârların etkisiyle de hatta günümüze kadar gelen hâlâ onların yapmış olduğu takı modellerini bile kullanıyoruz. Yani o geleneği devam ettiriyoruz.
Bu gelenekte bahsettiğiniz Osmanlı’daki geleneğinde Oltu taşının geleneğinde bildiğiniz belli başlı isimler var mı?
Usta olarak eski ustalar var. Benim çıraklığım dönemimde gördüğüm ustaları biliyorum ben.
Daha geçmişe gidersek Osmanlı tarihindeki ustalardan isimlerini bildiğiniz var mı?
Osmanlı tarihinde yaşamış ustaların isimlerini pek bilemiyorum. Yani o zaman kim vardı bilemiyorum. Yani o bilgiyi bize verecek ustalar görmüş olacak ki bize aktarsınlar. Biz yaş itibariyle ancak bizim şu an yaşasalar yüzün biraz üzerinde olabilecek olan ustaları gördük, onları tanıdık. Ama geçmişteki ustaları tanımıyorum.
Kimler bu ustalar? İsimlerini söyleyebilir misiniz?
Benim ustam başta olmak üzere anmak isterim. Babam Mehmet Usta. Yine meşhur ustalarımızdan Karslı Vahit Usta. Onun ortağı İhsan Sümbüllü Usta. Nusret Kuyumculuğu işletenlerin hepsi rahmetli oldu. Onları bir kez de rahmetle anıyoruz. Hafız Nusret Ustalar.
Allah rahmet eylesin.
Bunun gibi böyle biraz düşününce sayabileceğim belki on on beş tane daha usta vardır.
Allah hepsine gani gani rahmet etsin.
Amin. Cümle ölmüşlerimize.
Oltu taşının coğrafi işaretlemesi yapıldı mı?
Yapıldı. Yani başka bir yerde de zaten çıkmıyor. Kimse de herhangi bir üzerinde hak iddia etmedi. Bize özgü bir tescil yapıldı.
1.bölümün sonu
