Obsesif kompulsif bozukluk: Takıntılı düşünceler ve istem dışı davranışların psikolojik etkisi

‘OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB) NEDİR’

Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), kişinin istemsiz şekilde gelişen ve obsesyon adı verilen takıntılı düşünce veya dürtüler nedeniyle kompulsiyon adı verilen yinelenen davranışlara neden olan psikolojik hastalıktır. Aynı zamanda bu düşüncelerin yarattığı kaygının azalmasını sağlamak için yapılan zorlayıcı davranışlar (kompulsiyonlar) şeklinde kendini gösteren bir anksiyete bozukluğudur. Obsesif kompulsif bozukluğu olan kişiler mantık dışı olduğunu bildiği halde rahatlayabilmek için tekrar tekrar zihni meşgul eden ve kontrol edemediği bu düşüncelerden kurtulmak adına bazı hareketleri defalarca yaparlar. OKB, kronik ve uzun süreli bir bozukluk olarak kendini gösterir. Obsesif kompulsif bozukluktaki önü alınamayan istenmediği halde akla kendiliğinden gelen takıntılar ve tekrarlayıcı davranışlar kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkiler, söz konusu rahatsızlık kişinin sosyal çevreyle olan ilişkilerini sekteye uğratabilir, eğitim ve iş yaşamları bu rahatsızlıkla beraber olumsuz yönde etkilenebilir. Halk arasında temizlik hastalığı olarak da bilinen OKB, kirlenme korkusu, simetriye duyulan aşırı ihtiyaç ya da başkalarına zarar verebileceği endişesi gibi düşüncelere neden olabilir. Bu kaygıya karşı oluşturulan davranışlar kısa süreli olarak rahatlama verse de uzun vadede bozukluğu pekişmesine sebebiyet verebilir.

‘OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK(OKB) TÜRLERİ NELERDİR’

Obsesif kompulsif bozuklukların türleri belirtilerine göre sınıflandırılır ve değerlendirilir. Bu bozukluk çeşitli şekiller alsa da hepsi aynı rahatsızlığın farklı görüntülerini yansıtır. Birçok tipi bulunan Obsesif kompulsif bozukluklarda halk arasında ‘temizlik hastalığı’ en sık rastlanan tiptir. ‘Temizlik hastalığı’ rahatsızlığı olan kişiler kendilerini mikrop bulaşabilir endişesiyle kirden, pislikten uzak tutmak isterler. Bununla birlikte ‘vesvese hastalığı’, söylenmek istenmeyen küfürlerin, cinsel içerik de içerebilen görüntülerin akla geldiği ‘ben nasıl insanım hastalığı’  ve prizleri, mutfaktaki fırını, kapının kilidini tekrar tekrar kontrol etme hissine yol açan ‘kontrol etme’ hastalığı şeklinde sık görülmektedir.

Obsesif kompulsif bozukluk türleri şöyle sıralanabilir:

Temizlik ve kirlenme korkusu:
Bu tür OKB türünde kişi kirlenme, mikrop kapma ya da bulaşıcı hastalıkların yayılmasının korkusunu içerir. Bu nedenle kişi sürekli olarak el yıkama, yüzeyleri silme ve nesnelerde uzak durma eğilimi gösterir. Hasta olan kişilere de karşı da önlem anlamında uzak durur. Temizlik ve kirlenme korkusu türünde temizlik hastalığı olarak tanımlanan OKB davranışları yansıtılır. Temizlik korkusu OKB türünde şu belirtiler görülebilir:

Sürekli olarak el, yüz yıkama isteği ve banyo yapma
Kapı kolu, tuvaletler ve yüzeyleri temizleme isteği
Kişisel eşyaların düzenli olarak dezenfekte edilmesi

Obsesif kompulsif bozukluğun bu türü, günlük yaşamda zaman kaybına neden olarak kişinin sosyal ortamlardan kaçınmasına zemin hazırlar. Bunun yanında kişisel olarak kurulan ilişkiler de zarar görebilir.

Sakınma ve kontrol: Obsesif kompulsif bozukluğun türü olan sakın ve kontrolde, kişi başkalarına zarar verme veya kazara bir felakete sebep olma korkusu ile yaşar. Bu nedenle sürekli olarak eşyaların kontrol edilmesi, kapıların kilitlenmesi veya cihazların kapatılması gibi tekrarlayan davranışların oluşmasına sebep olur. Sakınma ve kontrol türünde ise şu belirtiler görülebilir:

Kapı kilidinin, pencerelerin ve cihazların sürekli kontrol edilmesi
Yolda yürürken veya bir yere giderken sürekli olarak dikkatli olma hali
Bir eyleme geçmeden önce sürekli olarak onu düşünme

Sayı ve simetri obsesyonu: Obsesif kompulsif bozukluğu içerisinde yer alan ve türü olarak değerlendirilen sayı ve simetri obsesyonunda kişi belirli sayıların veya düzenlerin varlığına önem verir. Bu nedenle eşyaların belirli bir sırayla dizilmesi ya da belirli sayıda hareket yapılması gerekliliği hissini yansıtır ve yaşatır. Diğer türlerde olduğu gibi bu OKB türünde de kişi günlük yaşamda zorluk çekebilir. Sayı ve simetri obsesyonu şu belirtilerle kendini gösterir:

Eşyaların renk ve boyut gibi belirli bir sıraya göre dizilmesi
Belirli bir sayıda hareket yapma ihtiyacı
Sürekli olarak bir şeyleri kontrol etme dürtüsü
Eşyaların simetrik olarak yerleştirilmesi
Düşünsel obsesyonlar
Bir OKB türü olarak kişinin rahatsız edici düşünceler veya imgelerle mücadele etmesine neden olur. Bu tür obsesyonlar içerisinde genellikle cinsel, şiddet içeren veya toplumsal normlara aykırı düşünceler bulunur. Kişi bu düşüncelerle başa çıkmaya çalışırken sık sık kaygı yaşayarak günlük hayatını etkiler. Düşünsel obsesyonlar ise şu belirtilerle görülür:

Cinsel, şiddet barındıran veya toplumsal normlara aykırı düşüncelerin kafada tekrarlaması, Bu düşünceleri kendi içerisinde durdurmaya çalışmak, Kişinin kendisini bu düşünceler nedeniyle suçlu veya kötü hissetmesi

Eşya biriktirme

OKB’nin bir türü olan eşya biriktirme durumunda kişi belirli eşyaları atma veya birikim yapma eğilimi gösterir. Eşya biriktirme eğiliminin yanında kişi biriktirdiği eşyaları kaybetme korkusu da yaşayabilir. Bu da evin içerisinde düzenin bozulmasına neden olur. Eşya biriktirme türünün ise belirtileri şöyledir:

Gazete, kıyafet ya da ev eşyalarının atılmaması ve biriktirilmesi, eşyaların değerini kaybetme korkusu yaşama, ev ortamının bozulması ve dağınık hale gelmesi

‘OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB) NASIL TEDAVİ EDİLİR’

Anksiyete ile giden Obsesif kompulsif bozukluk hastaları istemsiz olarak gerçekleşen düşünceleri ve düşüncelerin yol açtığı tekrarlayıcı davranışları uzun zaman bir rahatsızlık olarak görmedikleri ve yaptıkları zorlantıların yapılması gerektiği için yaptıklarını düşündüklerinden bir uzmana başvurmazlar. Hastaların bir kısmı da saplantı bozukluğu belirtilerinden utanmaları ve tedaviden korktuklarından dolayı bir uzmana başvurmaktan kaçınırlar.

Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) kendi kendine veya zamana bırakarak iyileşebilen bir bozukluk değildir. Obsesif kompulsif bozukluğu ilaç tedavisi veya bilişsel davranışçı terapisi olan psikoterapi yöntemiyle kontrol altına alınabilir. Her iki yöntemde kişinin durumuna göre başarılı sonuçlar verebilir. Her ikisinin birlikte kullanıldığı, yani kombine edildiği tedavi yöntemi ise daha başarılı sonuçlar verir.

Bazı psikiyatrik ilaçlar, obsesyon ve kompulsiyonları kontrol altına almaya yardımcıdır. Yaygın yöntem önce antidepresanların denenmesidir. İlaç tedavisi alan hastaların belli bir ilacı ya da ilaçları etkin dozlarda düzenli olarak kullanması beklenir. İlaç tedavisi alan kişi tedavinin olumlu etkilerini ilk bir iki ayda görmeye başlar. İlaçların tam etkisi ise 3-4 ay içerisinde ortaya çıkar.

İlaç tedavisinin iyilik halinden sonra da uzun süreli kullanılması hastalığın tekrarlanmasının önüne geçer. Erişkin gruplarda ilaç tedavisinin ve psikoterapinin birlikte uygulanması önerilir.

Psikoterapi tedavi yönteminde hasta, doktoru veya psikoterapisti ile en az haftalık seanslar şeklinde ortalama 12-20 seans arasında görüşmelere katılır. Bu seanslarda sizi saplantınıza yönelik bir nesne, durum ve düşünceye maruz bırakıp ve kompülsif ritüellerinizi yapma dürtüsüne direnmeyi öğretmeyi içerir.

Tedavi ile sağlığına kavuşan hastaların; yaşam kalitesi, ailesiyle, sosyal çevresiyle olan ilişkisi, eğitim ve mesleki başarısı önemli ölçüde düzelmektedir.